第十五课 中药配伍 (Bài 15: Phối ngũ Trung dược)

  Phương thuốc (phương tễ) chính là phối phương Trung dược dùng để trị liệu bệnh tật, tăng cường sức khỏe, bao gồm đơn phương và phức phương. Trung y dược bắt nguồn từ xã hội nguyên thủy, lúc đó con người đối với việc trị liệu bệnh tật đa phần dùng thuốc có một vị duy nhất, cũng chính là đơn phương. Về sau, các loại thuốc mà con người nhận biết dần dần tăng nhiều, kinh nhiệm chữa trị cũng dần dần tăng thêm, bèn thử đặt chung hai loại thuốc trở lên với nhau để trị bệnh, như thế liền hình thành phức phương.

  “Hoàng Đế nội kinh” và “Thần Nông bản thảo kinh” thành sách từ hơn 2000 năm trước đã nêu ra nguyên tắc phối ngũ Trung dược, xây dựng lý luận phương tễ. “Hoàng Đế nội kinh” dùng “quân thần tá sứ” để ví dụ về kết cấu phương thuốc. Quân dược là vị thuốc có tác dụng trị liệu chủ yếu nhằm vào nguyên nhân bệnh hoặc bệnh chính, là vị thuốc chính không thể thiếu trong việc tạo thành phương thuốc. Thần dược hỗ trợ quân dược trị liệu, tăng cường hiệu quả trị liệu của quân dược, hoặc trị liệu các triệu chứng thứ yếu. Tá dược phối hợp với quân dược, thần dược để tăng cường hiệu quả trị liệu, hoặc trực tiếp trị liệu các chứng bệnh thứ yếu, đồng thời có thể làm giảm nhẹ hoặc tiêu trừ độc tính của quân dược và thần dược. Sứ dược có tác dụng dẫn kinh (dẫn đưa sức thuốc đến bộ vị bệnh biến hoặc một kinh mạch nào đó) và điều hòa, có thể dẫn các vị thuốc trong phương thuốc đến chỗ bị bệnh, đồng thời có thể điều hòa các vị thuốc, giảm bớt độc tính.

  Điều cần phải biết là, hoàn toàn không phải tất cả phương thuốc đều có đủ các vị quân, thần, tá, sứ, có một số phương thuốc không có tá dược hoặc không có sứ dược, có một số phương thuốc thậm chí không có thần dược, chỉ có quân dược. Kết cấu của phương thuốc không phải cố định, không thay đổi. Trong lâm sàng, thầy thuốc căn cứ vào tính đặc thù của ca bệnh cụ thể để tiến hành gia giảm, biến đổi phương thuốc có sẵn, hoặc bỏ đi một vị hay mấy vị nào đó trong phương thuốc có sẵn, hoặc thêm vào một vị hay mấy vị nào đó trong phương thuốc, khiến phương thuốc càng thêm thích hợp với bệnh tình, từ đó đạt được hiệu quả trị liệu tốt nhất.