Bài 28: Thủ loại tỷ tượng (phép suy diễn tương đồng)

Tư duy thủ tượng đã phát huy tác dụng quan trọng trong việc xây dựng lý luận cơ sở Trung y học, tương tự, về mặt Trung y lâm sàng, rất nhiều nguyên tắc và phương pháp chữa trị thực hành có hiệu quả cũng bắt nguồn từ mô thức tư duy này. 
Phương pháp “Phủ để trừu tân” (rút củi đáy nồi): Cách chữa này được gợi ý từ một hiện tượng trong cuộc sống – lửa lò đang cháy mạnh, nếu rút đi rơm củi dưới đáy lò thì thế lửa tự tắt. Trên lâm sàng, các chứng bệnh do hỏa nhiệt cang thịnh mà xuất hiện nhiệt tượng (hiện tượng nhiệt) ở phần trên cơ thể khá rõ ràng, có thể thấy các triệu chứng họng hầu sưng đỏ đau đớn, lưỡi đỏ bỏng rát, lở môi, đại tiện khô kết, có thể áp dụng phép hàn lương công hạ. Đại tiện vừa thông, hỏa nhiệt đi xuống thì nhiệt tượng ở phần trên có thể giảm bớt.
Phương pháp “Tăng dịch hành chu” (thêm nước đẩy thuyền): Cách chữa này được gợi ý từ hiện tượng nước có thể đẩy thuyền. Trên lâm sàng, khi chữa trị các chứng bệnh do âm dịch hư hao gây ra tràng dịch khô, đại tiện bí kết không thông, có thể áp dụng phương pháp trị liệu tư âm dưỡng dịch, nhuận tràng thông tiện. Ví dụ bài “Tăng dịch thừa khí thang” do Ngô Cúc Thông – thầy thuốc nổi tiếng đời Thanh – sáng chế chính là phương thuốc đại diện điển hình cho cách chữa này.
Phương pháp “Tư thủy hàm mộc” (thêm nước giữ cây, bổ Thủy dưỡng Mộc): Cách chữa này được gợi ý từ hiện tượng nước có thể nuôi dưỡng cây cối. Trong ngũ tạng của cơ thể con người, Can thuộc Mộc, Thận thuộc Thủy, khi Can âm không đủ, xuất hiện các triệu chứng như hai mắt khô xốn, miệng và họng khô, ngũ tâm phiền nhiệt (lòng bàn tay, lòng bàn chân và vùng ngực nóng), đầu váng mắt hoa…, có thể áp dụng phương pháp tư bổ Thận thủy để đạt đến mục đích bổ dưỡng Can âm.
Phương pháp “Đề hồ yết cái” (nhấc ấm mở nắp): Chúng ta biết rằng, ấm trà đựng nước, nếu nắp ấm đậy quá chặt, khi rót nước sẽ rất khó khăn, mà mở nắp ấm thì sẽ rất dễ rót ra. Trung y cho rằng, vị trí của Phế trong cơ thể con người là cao nhất, còn gọi là “hoa cái” (lọng che), trên lâm sàng, khi trị liệu chứng bệnh tiểu tiện bất lợi (tiểu khó), thường áp dụng biện pháp tuyên phát (phát tán khơi thông) Phế khí, Phế khí được khơi thông thì tiểu tiện dễ dàng, tức cái gọi là “nhấc ấm mở nắp”.
Mấy nguyên tắc và phương pháp chữa trị thường dùng nêu trên đều được tiến hành loại suy dựa theo một số hiện tượng trong cuộc sống hoặc trong tự nhiên, dùng để chữa trị một số chứng bệnh trong cơ thể con người, đồng thời lấy được hiệu quả trị liệu rõ ràng. Nhưng điều cần chú ý là, những cách chữa này chỉ được đưa ra nhằm vào một bộ phận chứng bệnh, thiếu tính phổ biến, vì thế, trong lâm sàng vẫn cần lấy biện chứng luận trị làm chính, không thể xử lý đồng loạt.