Bài 26: Ngũ tạng nhất thể, thiên nhân hợp nhất

Trung y chữa bệnh có khi “đau đầu trị đầu”, tức ở đâu có biến đổi bệnh lý thì trị ở đó. Nhưng có khi là đau đầu không trị đầu, tức là hoàn toàn không nhằm vào bộ vị biến đổi bệnh lý để chữa trị, mà là thông qua cải thiện chức năng của tạng phủ có liên quan khác để đạt đến mục đích chữa khỏi. Ví dụ như người bệnh huyết hư thường thông qua phương pháp bổ khí để làm cho khí huyết sinh lẫn nhau, từ đó đạt đến mục đích bổ huyết. Lại ví dụ có một số người bệnh đau dạ dày thường thông qua phương pháp sơ Can lý khí để trị liệu, mà không phải chỉ đơn giản kiện Vị chỉ thống.
Do ngũ tạng lục phủ, tứ chi bách hài, kinh lạc khí huyết của con người có liên hệ mật thiết, không thể tách rời, khi một tạng phủ nào đó xuất hiện biến đổi bệnh lý, thường là do chức năng của tạng phủ khác mất điều hòa gây ra, vì thế, về mặt trị liệu cũng nên nắm bắt chỉnh thể, mà không thể “đau đầu trị đầu” một cách phiến diện. Y thánh Trương Trọng Cảnh từng nói: “Kiến Can chi bệnh, tri Can truyền Tỳ, đương tiên thực Tỳ” (Thấy bệnh ở Can, biết Can truyền cho Tỳ, nên kiện Tỳ trước). Có nghĩa là gì? Tức là nói khi thấy chức năng tạng Can của bệnh nhân mất điều hòa, phải nghĩ đến nó sẽ thêm một bước ảnh hưởng đến chức năng của tạng Tỳ, vì thế cần trước tiên kiện Tỳ. Đây thật ra là cho chúng ta biết rất nhiều khi trị bệnh không thể “đau đầu trị đầu”, rất có thể cần “đau đầu trị chân”.
Quan niệm chỉnh thể xuyên suốt các ngành của Trung y học, như Châm cứu học, rất nhiều bệnh đều tiến hành châm cứu trị liệu ở huyệt vị cách xa bộ vị biến đổi bệnh lý, có một bài vè: “Đỗ phúc Tam lý cầu, yêu bối Ủy trung lưu, đầu hạng tầm Liệt khuyết, diện khẩu Hợp cốc thu.” Nghĩa là biến đổi bệnh lý ở phần bụng thường cần châm thích trị liệu huyệt Túc tam lý ở phần chân, bệnh tật ở eo – lưng thường cần châm thích trị liệu huyệt Ủy trung ở khoeo chân, bệnh ở phần đầu cổ thường cần châm thích trị liệu huyệt Liệt khuyết ở bờ cổ tay, bệnh tật ở phần mặt và khoang miệng thường cần châm thích huyệt Hợp cốc ở phần mu bàn tay. Vì khí huyết của cơ thể con người lưu thông toàn thân, tuần hoàn qua lại, giống như sông ngòi hồ biển, một chỗ khí huyết bị ngăn trệ, rất có khả năng sẽ dẫn đến một chỗ khác sinh ra biến đổi bệnh lý, vì thế đặt bệnh tật ở trong cơ thể con người – một chỉnh thể hữu cơ này để nhận thức và trị liệu là vô cùng quan trọng. Lại như phương tễ học coi trọng quân thần tá sứ, phối ngũ hợp lý, mới có thể phát huy đầy đủ dược hiệu. Thiếu bất kỳ một loại thuốc nào đều có thể khiến cho hiệu quả, tác dụng của cả phương thuốc bị giảm bớt rất nhiều. Quy tắc phối ngũ của phương thuốc cũng là thể hiện quan niệm chỉnh thể của Trung y.